Komórki macierzyste
i krew pępowinowa

Komórki macierzyste to pierwotne, niewyspecjalizowane komórki, które mają olbrzymi potencjał do namnażania oraz zdolność do przekształcania się w wyspecjalizowane komórki. Dzięki tym właściwościom mogą być stosowane w medycynie przy odbudowie uszkodzonych tkanek i komórek. Znajdują się one m.in. w krwi pępowinowej, szpiku kostnym, krwi obwodowej po farmakologicznej mobilizacji czy też sznurze pępowinowym.

Jednak pierwszym znanym źródłem komórek macierzystych był szpik (na pewno słyszałaś kiedyś o przeszczepieniu szpiku kostnego – chodzi właśnie o przeszczepienie komórek ze szpiku). Możliwe jest również pobieranie komórek macierzystych z krwi obwodowej. Natomiast obecnie coraz częściej wykorzystuje się do terapii komórki macierzyste pozyskane z krwi pępowinowej.

Komórki macierzyste wykorzystywane są do leczenia ponad 80 ciężkich chorób. Nieustannie prowadzone są badania nad wykorzystaniem komórek w nowych jednostkach chorobowych. Obecnie używane są do leczenia głównie w hematologii, onkologii oraz neurologii. Choroby, które można leczyć za pomocą komórek macierzystych to m.in.: białaczka, wybrane nowotwory, choroby układu krwiotwórczego i odpornościowego, choroby metaboliczne i wiele innych. W ostatnich latach komórki macierzyste są z powodzeniem wykorzystywane również w terapii spektrum autyzmu czy mózgowego porażenia dziecięcego. 

Komórki macierzyste – skąd się pobiera?

Przez wiele lat podstawowym źródłem komórek macierzystych był szpik kostny, gdyż jest to źródło powszechnie dostępne – komórki ze szpiku można pobrać w niemal każdym momencie życia człowieka. Niestety to źródło wiąże się z jednym podstawowym problemem – bardzo trudno jest znaleźć odpowiedniego dawcę komórek. Aby można było je wykorzystać, konieczne jest uzyskanie odpowiedniej zgodności tkankowej między dawcą, a biorcą. Inaczej mówiąc musimy znaleźć swojego bliźniaka genetycznego. Żeby to sprawdzić musimy mieć zgodne co najmniej 9 na 10 antygenów transplantacyjnych w układzie HLA między dawcą i biorcą komórek macierzystych. Niestety sprawia to, że znalezienie zgodnego dawcy jest bardzo trudne, zabiera mnóstwo czasu, a czasem wręcz niemożliwe.

Jednak okazuje się, że szpik kostny nie jest jedynym źródłem komórek macierzystych. Znajdują się one także w krwi pępowinowej pozostającej w naczyniach sznura pępowinowego po narodzinach dziecka. Dlatego są to najbardziej pierwotne i niewyspecjalizowane komórki macierzyste, dzięki czemu  w sytuacji, poszukiwań zgodnego dawcy , dużo łatwiej jest dopasować dawcę i biorcę ponieważ  w przypadku komórek macierzystych z krwi pępowinowej wystarczy zgodność 4 na 6 antygenów transplantacyjnych. Niestety krew pępowinową można pobrać tylko raz w życiu, dlatego decydując się na dziecko, warto pomyśleć o możliwości bankowania krwi pępowinowej.

Czym jest krew pępowinowa?

Krew pępowinowa to krew, która zostaje w pępowinie i łożysku po narodzinach i po odpępnieniu dziecka. Jest ona cennym źródłem komórek macierzystych. Do niedawna była traktowana jako „odpad” medyczny i utylizowana razem z łożyskiem i pępowiną. Obecnie pobiera się ją w celu wyizolowania komórek macierzystych do przechowywania i późniejszego wykorzystania w leczeniu.

Komórki macierzyste z pobranej krwi pępowinowej (inaczej komórki krwiotwórcze), tak jak te ze szpiku, mogą być przeszczepiane w celu odbudowania układu krwiotwórczego i odpornościowego, i wykazują przy tym większą skuteczność niż komórki pozyskane od dawców dorosłych. Mogą być wykorzystywane zarówno do przeszczepów autologicznych (wtedy dawca jest biorcą pobranych komórek) jak i allogenicznych (biorca dostaje komórki od innej osoby, np. przeszczepy rodzinne).

Dzięki przewadze komórek z krwi pępowinowej nad komórkami ze szpiku coraz częściej są one wykorzystywane w leczeniu a nawet w sytuacjach ratujących życie. Dodatkowo, dzięki przechowywaniu krwi pępowinowej, skraca się czas rozpoczęcia ewentualnego leczenia. Nie trzeba szukać dawcy tak, jak w przypadku szpiku kostnego, ponieważ w razie choroby wykorzystuje się pobrane podczas porodu komórki macierzyste.

Jak wygląda pobranie krwi pępowinowej?

Pobranie krwi pępowinowej to prosty i nieinwazyjny zabieg. Wykonuje się je po tzw. odpępnieniu dziecka z pozostającego fragmentu sznura pępowinowego przy łożysku. Cała procedura jest całkowicie bezpieczna dla dziecka jak i  mamy.

Zazwyczaj pobranie wykonuje przeszkolona położna, korzystając ze specjalnego zestawu pobraniowego dostarczonego do szpitala przez rodziców, bezpośrednio przed porodem. Po pobraniu zabezpieczona krew pępowinowa jest odbierana ze szpitala i transportowana do laboratorium banku komórek macierzystych przez specjalistyczną firmę kurierską.

Przechowywanie krwi pępowinowej

Komórki macierzyste z krwi pępowinowej i sznura pępowinowego przechowywane są w oparach ciekłego azotu, w temperaturze poniżej -176 stopni Celsjusza. W takich warunkach komórki macierzyste można przechowywać praktycznie bezterminowo, bez obaw o utratę ich cennych właściwości. 

Sznur pępowinowy i łożysko

Oprócz krwiotwórczych komórek macierzystych z krwi pępowinowej podczas porodu, możliwe jest także pozyskanie tkankowych komórek macierzystych. Są one zawarte w sznurze pępowinowym oraz łożysku. Te komórki to tzw. mezenchymalne komórki macierzyste i ich cechą charakterystyczną jest to, że mogą przekształcać się m.in.: w tkankę chrzęstną, kostną lub tkankę nerwową. Dzięki swoim wartościowościom, mają zastosowanie w medycynie regeneracyjnej.

Sznur pępowinowy i łożysko można w bardzo łatwy sposób pozyskać po porodzie. Lekarz lub położna odcina fragment sznura pępowinowego (o długości 10-15 cm) pępowiny i umieszcza w specjalnym pojemniku. W drugim pojemniku, umieszczane jest całe łożysko. 

W laboratorium tkanki pępowiny i łożyska są badane oraz preparowane, a następnie zamrażane. 

Zabezpieczenie obydwu materiałów znacząco rozszerza zakres terapii, z których rodzina będzie mogła skorzystać w przyszłości, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Jak zabezpieczyć materiał biologiczny w PBKM?

Jeżeli chcesz bankować komórki macierzyste, musisz zgłosić się do rodzinnego banku komórek macierzystych w celu podpisania umowy i odebrania zestawu do pobrania krwi pępowinowej, który należy zabrać ze sobą na porodówkę. Podczas porodu zestaw należy przekazać położnej lub lekarzowi, którzy pobiorą krew pępowinową. Bez względu na to czy poród odbywa się drogami natury czy przez cięcie cesarskie, możliwe jest pobranie krwi pępowinowej nawet przy tzw. późnym odpępnieniu. 

Pobranie krwi pępowinowej jest bezpieczne i bezbolesne zarówno dla mamy, jak i dla dziecka. Po pobraniu krwi przez położną materiał jest odpowiednio zabezpieczony i transportowany do laboratorium, gdzie zostaje poddany badaniom m.in.w kierunku obecności wirusów, bakterii i grzybów. Komórki macierzyste po zbadaniu przechowywane są w oparach ciekłego azotu w temperaturze poniżej -176 stopni, dzięki czemu nie tracą swoich wyjątkowych właściwości i mogą zostać użyte w każdej chwili w przyszłości. 

W Polsce przeszczepień komórek macierzystych możliwe jest w kilku ośrodkach m.in. w Gdańsku, Bydgoszczy, Warszawie, Wrocławiu czy Krakowie. Co więcej, standardowe przeszczepienia są w Polsce refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Wykorzystywanie komórek macierzystych – za i przeciw

Bankowanie krwi pępowinowej staje się z roku na rok coraz popularniejsze. Trudno się temu dziwić – coraz więcej przyszłych rodziców docenia rolę, jaką odgrywa krew pępowinowa oraz pochodzące z niej komórki macierzyste we współczesnej medycynie. 

Dlaczego warto bankować komórki macierzyste?

Czy są jakieś argumenty przeciw bankowaniu krwi pępowinowej?

Oczywiście, że tak! Można spotkać się ze stwierdzeniem, że objętość krwi pępowinowej pobierana przy narodzinach i ilość znajdujących się w niej komórek wystarczają do leczenia osoby ważącej od 40 do 50 kilogramów, co może stanowić ograniczenie w leczeniu.. Doświadczenia PBKM pokazują jednak, że ilość komórek macierzystych znajdujących się w krwi pępowinowej jest kwestią indywidualną, na którą nie ma nikt wpływu i ich liczba do momentu pobrania jest nieznana. W PBKM przechowujemy porcje również o liczbie komórek wystarczających dla pacjentów powyżej 100 kg masy ciała . Należy pamiętać również o tym, że 17 kwietnia 2023 r. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła produkt do namnażania komórek macierzystych z krwi pępowinowej na terenie USA. W Europie, EMA (tj. European Medicines Agency - Europejska Agencja Leków) również rozpatruje wniosek i oczekujemy, że niedługo ta technologia będzie dostępna też dla pacjentów w Europie. W związku z tym, ilość przechowywanych komórek nie będzie miała znaczenia, a fakt czy w ogóle one są przechowywane. 

Może również okazać się na pewnym etapie choroby, że przeszczepienie własnych komórek z krwi pępowinowej nie będzie możliwe, a zamiast tego konieczne stanie się użycie komórek od innego dawcy. Należy również pamiętać mimo rosnącej liczby wskazań, komórki macierzyste nie mają zastosowania we wszystkich chorobach, pobranie i bankowanie krwi pępowinowej nie jest refundowane przez NFZ, więc rodzice sami muszą ponieść koszty. Jak również istnieją przeciwwskazania zdrowotne do pobrania krwi pępowinowej. 

FAQ: